Sytuacja w unii europejskiej
Regulator cen usług wodociągowych nie jest pojęciem nowym. W zasadzie funkcjonują oni w każdym kraju Unii Europejskiej, ale ich forma, zakres praw i obowiązków oraz poziom decyzyjności są skrajnie różne. W coraz większej liczbie krajów UE instytucja regulatora staje się zbliżona do regulatora w energetyce. Często jest to ta sama instytucja. Na jednym krańcu mamy więc regulatorów o ograniczonych kompetencjach i zasięgu terytorialnym, np. gminy. Na drugim – bardzo mocną, kompetentną instytucję, jak np. OFWAT działający w Anglii. Jego silna pozycja wynika jednak ze szczególnej organizacji sektora i faktu, że zarówno infrastruktura, jak i usługi eksploatacji, utrzymania i inwestycji zostały w Anglii sprywatyzowane. Takie regionalne, prywatne monopole są pod nadzorem OFWAT-u. Jednak w większości krajów funkcjonują zarówno przedsiębiorstwa prywatne, samorządowe, jak i państwowe, jak na przykład w Portugalii. ERSAR jest portugalskim regulatorem sektora usług wodociągowych i gospodarki odpadowej, kontrolując ponad 500 operatorów. Funkcjonuje od 2009 roku, choć przedtem sektor wodociągowy był już regulowany. Jest również narodową instytucją kontrolującą jakość wody pitnej. W 2014 ERSAR stał się bardziej niezależny, z poszerzonymi kompetencjami. Wprowadzone regulacje strukturalne mają na celu poprawę organizacji, legislacji, zdolności inwestycyjnych oraz transparentności sektorów wody i odpadów.

ERSAR zajmuje się również regulowaniem umów, analizą problemów ekonomicznych, badaniem jakości usług i relacji dostawcy z konsumentem.

Z kolei we Włoszech AEEGSI kontroluje ceny usług energetycznych (elektryczność, gaz) i wodociągowych w całym kraju. Regulator ten zajmuje się usługami wodociągowymi dopiero od kilku lat. Jednak długoletnie doświadczenie w regulacji usług energetycznych jest bardzo pomocne we wdrażaniu norm dla wodociągów. AEEGSI koncentruje się obecnie na pomocy przedsiębiorstwom wodociągowym w poprawie ich relacji kosztowych, szczególnie redukcji kosztów operacyjnych na rzecz inwestycyjnych. Potrzeby inwestycyjne są bowiem bardzo duże. Szacuje się, że w ciągu najbliższych lat sektor powinien wydać na inwestycje ponad 65 miliardów euro. Ważnym wyzwaniem jest również ochrona konsumentów, szczególnie pilnowanie akceptowalnych cen, przy zachowaniu zasad zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska. Dla regulatora włoskiego istotna jest również koordynacja działań na poziomie krajowym i regionalnym.

Interesujący jest także przypadek węgierski, gdzie działaniami regulatora cen zmienia się organizację całego sektora wodnego. Na Węgrzech w 1989 roku funkcjonowały 33 przedsiębiorstwa lokalne i 5 regionalnych. Po fali prywatyzacji i zmian organizacyjnych nastąpił podział przedsiębiorstw i w 2010 roku było ich ponad 400. W kraju od lat funkcjonuje regulator usług energetycznych i publicznych HEA. Od 2012 roku jest również regulatorem usług wodociągowych. Obowiązki HEA obejmują weryfikację cen, przedstawianie wniosków taryfowych, udzielanie licencji, zatwierdzanie planów rozwoju i zmian organizacyjnych. Stoi przed poważnym wyzwaniem, w dodatku że ceny usług wod-kan w węgierskich miastach kształtują się od 0,3 do 6 euro/m³. Operatorzy w swoich wnioskach taryfowych przedłożonych do operatora muszą określić koszty eksploatacyjne i utrzymaniowe, amortyzację oraz koszty kapitału. HEA prowadzi również publiczny rejestr systemów i przedsiębiorstw wodociągowych, udziela koncesji przedsiębiorstwom wodociągowym zarówno publicznym, jak i prywatnym – muszą to być spółki prawa handlowego. Od 2017 roku koncesję otrzymają jedynie te podmioty, które obsługują co najmniej 150 000 odbiorców, czyli około 40 przedsiębiorstw. Rysunek 1 jest ilustracją tych zmian, które już zaszły, ale trend jest w kierunku zmniejszania liczby usługodawców i przekształcania ich w skonsolidowane podmioty regionalne.

W Rumunii krajowy organ regulacyjny usług komunalnych ANRSC jest regulatorem usług wodociągowych, usług kanalizacyjnych, gospodarki wodami opadowymi, scentralizowanymi usługami ciepłowniczymi, oświetleniem, lokalnym transportem publicznym. Urząd ma osobowość prawną, podlega ministerstwu rozwoju i finansowany jest z budżetu państwa. ANRSC wspiera, monitoruje i kontroluje usługodawców wod-kan, ze szczególnym monitoringiem licencji posiadanych przez przedsiębiorstwa, wartości taryf zatwierdzanych przez samorządy, umów i regulacji dotyczących jakości usług. Regulator kontroluje umowy operatorskie pod względem interesu odbiorcy końcowego, sprawdza czy dostęp do usług jest dla wszystkich odbiorców możliwy, czy dostawcy wypełniają wymagania prawa, chronią środowisko naturalne i ludzkie zdrowie.

W wielu krajach regulowanie cen odbywa się na kilku poziomach. Na przykład we Francji przedsiębiorstwa samorządowe kontrolowane są, podobnie jak w Polsce, przez samorządy. Jednak efektywniej kontroluje się prywatnych operatorów, dzięki umowom operatorskim. Podobnie w Niemczech ceny ustalane są wspólnie przez przedsiębiorstwo i samorząd.