Rozwój sektora wod-kan

Polska po wejściu do UE zobowiązana była dostosować infrastrukturę wodno-ściekową do standardów europejskich, co pociągnęło za sobą niezbędne inwestycje. Największy w historii branży wod-kan program inwestycyjny spowodował, że dostępność do tej infrastruktury w Polsce nie odbiega aktualnie od standardów europejskich.

Oprócz pozytywnych stron, rozwój spowodował również podwyżki cen usług, które w latach 2000-2015 wzrosły o 240% dla odprowadzania i oczyszczania ścieków i 158% dla poboru, uzdatniania i dostarczania wody (w tym okresie wzrost cen ogółem oscylował w okolicach 100%), doprowadzając do sytuacji, w której mieszkańcy wydają średnio ok. 2% dochodu rozporządzalnego na zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków. Podkreślić należy również, że w naszym kraju występuje bardzo duża rozpiętość cenowa za usługi wod-kan. W niektórych rejonach Polski mieszkańcy przeznaczają nawet 6% dochodu rozporządzalnego na opłaty za wodę i ścieki.

Wyzwania

Jednym z istotniejszych problemów, z którym borykają się zarządzający przedsiębiorstwami wod-kan jest brak akceptacji dla dalszych podwyżek cen. Zmiany w prawie wprowadzające zasadę „zanieczyszczający płaci” oraz dalsze inwestycje w infrastrukturę wod-kan nie będą sprzyjać obniżaniu kosztów produkcji i dystrybucji wody oraz oczyszczania i odprowadzania ścieków.

Pomimo poniesionych już ogromnych nakładów, inwestycje w gospodarkę wodno-ściekową w aglomeracjach nie zostały jeszcze zakończone. Zaś gwałtowny wzrost cen w budownictwie powoduje wyższy niż planowano wzrost kosztów inwestycji.

Choć popyt na usługi budowlane pozostaje silny, sytuacja przedsiębiorstw tej branży będzie się dalej pogarszać. Ze względu na rosnące koszty wiele firm będzie miało problemy z zadłużeniem. W związku z tym, w najbliższych kwartałach należy spodziewać się wzrostu liczby upadłości i restrukturyzacji firm budowlanych.

Dlatego też branża wod-kan musi dobrze przygotować się do realizacji zaplanowanych inwestycji, tak żeby rosnące nakłady nie spowodowały nadmiernego wzrostu kosztów funkcjonowania przedsiębiorstw w przyszłości, a co za tym idzie nie przełożyły się na wzrosty taryf za wodę i ścieki.

Wzrost kosztów, niezadowolenie i brak akceptacji społecznej dla wzrostu taryf, uzasadnia potrzebę poszukiwania rozwiązań dla poprawy efektywności funkcjonowania przedsiębiorstw, w tym świadomego i metodycznego planowania inwestycji.

Inwestycje jako istotny element zarządzania majątkiem

Dostosowanie strategii zarządzania majątkiem w przedsiębiorstwie do niespotykanego wcześniej gwałtownego przyrostu majątku staje się aktualnie niezwykle istotnym warunkiem dla realizacji inwestycji oraz utrzymania ich efektów. Znaczne obciążenie finansowe podmiotów zaangażowanych w realizację projektów w połączeniu ze wzrostem wysokości kosztów operacyjnych oraz przyszłościowych kosztów inwestycyjnych wymusza zmianę sposobu myślenia o przyszłości i sposobie zarządzania firmą wodociągową.

Dobrym i potwierdzonym podejściem jest system zarządzania aktywami (inaczej środkami trwałymi lub majątkiem). Jest to zespół systematycznych i skoordynowanych działań oraz dobrych praktyk, w ramach zarządzania wydajnością, ryzykiem i wydatkami. System zarządzania majątkiem porządkuje i reguluje działalność organizacji w realizacji jej nadrzędnego celu – efektywnego wykorzystania aktywów. Jego istotnym elementem jest proces inwestycyjny, którego przygotowanie i przeprowadzenie rzutuje na cały cykl życia aktywa oraz związane z nim nakłady na budowę oraz eksploatację.

Fazy procesu inwestycyjnego

Proces inwestycyjny powinien rozpoczynać się od przeprowadzenia wstępnych studiów i analiz przedprojektowych. Istotę działań w pierwszym etapie przygotowania inwestycji powinna stanowić ocena celowości i opłacalności inwestowania.

Proces identyfikacji i planowania to niezmiernie istotne elementy procesu inwestycyjnego, których waga jest często niedoceniana, chociaż rzutuje na cały cykl życia aktywa i związane z tym koszty. Celowość i opłacalność inwestycji powinna być zatem głównym determinantem podejmowania decyzji inwestycyjnej. Liczne przykłady z naszego kraju świadczą jednak o tym, że w/w przesłanki nie zawsze były i są brane pod uwagę.

Planując przedsięwzięcie inwestycyjne należy wziąć pod uwagę następujące elementy:

• Cel jaki musi zostać osiągnięty dzięki realizacji inwestycji,
• Budżet projektu w czasie,
• Czas na realizację inwestycji,
• Wymogi prawno-administracyjne,
• Jak szybko i z jakim skutkiem wykonywano podobne inwestycje,
• Jaki jest czas potrzebny na szkolenia, próby, rozruch i przejęcie w użytkowanie.

Prawidłowo prowadzony proces inwestycyjny powinien składać się z następujących faz, zaś prowadzący projekt powinien być świadomy, w której fazie znajduje się inwestycja i jaki jest niezbędny zakres działań dla każdej z nich:

• Identyfikacja potrzeb – identyfikacja celu projektu oraz sposobu jego osiągnięcia.
• Planowanie sposobu realizacji – założenie harmonogramu dyrektywnego i przeprowadzanie analiz niezbędnych do podjęcia jednoznacznej i racjonalnej decyzji o wyborze wariantu wraz z określeniem wstępnego budżetu.
• Przygotowanie inwestycji - udzielenie zamówień na projektowanie i/lub opracowanie programu funkcjonalno-użytkowego oraz kompletu dokumentów przetargowych. Uszczegółowienie budżetu i harmonogramu inwestorskiego. Na tym etapie opracowana powinna zostać również strategia kontraktacji.
• Realizacja inwestycji – zarządzanie kontraktem w oparciu o właściwie przygotowane w etapie 3 warunki umów zawierające procedury wprowadzania zmian.
• Rozpoczęcie eksploatacji – przejęcie inwestycji przez Inwestora poprzedzona próbami rozruchowymi i testami końcowymi.
• Rozliczenia inwestycji i jej podsumowanie.
• Wdrożenie wniosków z procesu inwestycyjnego dla efektywniejszej realizacji kolejnych inwestycji.

Niezwykle istotnym elementem procesu inwestycyjnego jest zdefiniowanie strategii kontraktacji oraz kryteriów wyboru formuły kontraktowej, które będą brały pod uwagę m.in.:

• Stopień, w jakim zamawiającemu zależy na konkretnych cechach fizycznych i detalu projektowym, wówczas ma sens zamówienie projektu szczegółowego ze specyfikacjami technicznymi i instrukcjami wykonania detali.
• Stan przygotowania inwestycji i dostępny czas na jej realizację. Im mniej zaawansowane przygotowania i mniej czasu na realizację tym bardziej zasadne jest przekazanie projektowania wykonawcy, któremu należy pozwolić na równoległe prowadzenie robót i projektowanie.
• Zasadność osobnego projektowania, jednak podkreślić należy, że dla skomplikowanych obiektów technologicznych zasadne jest korzystanie z formuły EPC.
• Dostępność finansowania. Przy finasowaniu zewnętrznym należy wziąć pod uwagę, że partner będzie chciał mieć wpływ na przyjmowane koszty rozwiązania, utrzymania oraz jakość i trwałość obiektów.

Kluczową sprawą jest również kwalifikacja wykonawców, którzy będą w stanie podołać przyszłemu zamówieniu. Jest to szczególnie istotne w czasie kiedy sytuacja na rynku budowlanym jest trudna a wykonawcy mają kłopoty finansowe, co powoduje zejścia z nieatrakcyjnych placów budowy lub nie podpisywanie umów na realizację projektu, który może być dla nich ryzykowny. Określając zatem warunki postępowania na wybór wykonawcy należy brać pod uwagę nie tylko potencjał techniczno-ekonomiczny ale również charakterystyczne cechy zamówienia wyróżniające je od innych przedsięwzięć budowlanych, które należy postawić jako wymagania wykonawcom, aby ocenić ich zdolność do wykonania zamówienia.

Aby sprawnie kontrolować przebieg inwestycji należy przygotować również realny harmonogram projektu, który będzie żywym narzędziem pracy, aktualizowanym na bieżąco. Harmonogram powinien odzwierciedlać realne możliwości, zasoby i plany realizacji kontraktu. Zamawiający nie może domagać się sztucznego dostosowywania harmonogramu do czasu na ukończenie projektu. Niestety takie działania można zaobserwować w projektach infrastrukturalnych realizowanych w naszym kraju.

Zarządzanie ryzykiem w projektach inwestycyjnych

Zarządzanie ryzykiem jest niezwykle istotnym elementem systemu zarządzania majątkiem oraz procesu inwestycyjnego. Pod tym terminem rozumie się, podejmowanie działań mających na celu:

• Rozpoznanie;
• Ocenę;
• Sterowanie ryzykiem;
• Kontrolę podjętych działań.

Celem zarządzania ryzykiem jest jego ograniczenie do akceptowalnego poziomu oraz zabezpieczenie się przed jego skutkami. Nie można jednak zapominać, że ryzyko jest nierozerwalnie stowarzyszone z działalnością ludzką, dlatego tak ważną kwestią jest prowadzenie kontroli efektywności prowadzonych działań mających na celu ograniczenie ryzyka, w tym zastosowanych metod redukcji ryzyka oraz efektywności podjętych działań.

Ponadto prowadząc projekty inwestycyjne trzeba uwzględniać specyficzne ryzyka powiązane z procesami inwestycyjnymi, takie jak:

• Ryzyko czasu (niedotrzymania terminu),
• Ryzyko niewypłacalności inwestora,
• Ryzyko związane z finansowaniem inwestycji,
• Ryzyko braku doświadczenia głównych uczestników procesu inwestycyjnego,
• Ryzyko różnorodności realizatorów,
• Ryzyko doboru wykonawców,
• Ryzyko związane z procedurami prawnymi,
• Ryzyko ze strony środowiska,
• Ryzyko jakości projektu inwestycyjnego,
• Ryzyko związane z zachowaniem menedżerów i podwładnych
• Ryzyko polityczne.

Ryzyko projektu/inwestycji można określić jako możliwość zajścia takiej sytuacji, że korzyść rzeczywista z projektu będzie odmienna od oczekiwanej. Wielkość korzyści z inwestycji może różnić się znacznie od oczekiwanej wskutek zmian warunków zewnętrznych i wewnętrznych nie uwzględnionych w momencie projektowania inwestycji albo ich nieprognozowalności. Nietrafiona bądź niewłaściwie zrealizowana inwestycja może stać się zatem istotnym i długoletnim obciążeniem dla organizacji.

System zarządzania aktywami odpowiedzią na nadchodzące zmiany

Przeprowadzone studia przypadków przez Międzynarodowy Instytut Zarządzania Aktywami (IAM) oraz KPMG wskazują, iż w organizacjach stosujących uporządkowane zarządzanie majątkiem stwierdzono następujące korzyści:

• Lepsze wyniki finansowe,
• Przemyślane decyzje dotyczące inwestowania w aktywa,
• Zarządzanie ryzykiem,
• Ulepszone usługi i wyniki,
• Wykazanie zgodności,
• Lepsza reputacja,
• Większa trwałość organizacji,
• Lepsza efektywność i skuteczność.

System zarządzania aktywami, którego jednym z istotnych elementów jest przemyślany proces inwestycyjny, wykorzystywany przez organizację do kierowania, koordynowania i nadzorowania działań z zakresu zarządzania aktywami. Pozwala to na lepsze nadzorowanie ryzyka i daje zaufanie, że cele zarządzania aktywami zostaną osiągnięte w sposób konsekwentny. Ponadto, zapewnia strukturalne podejście do rozwoju, koordynacji i nadzorowania działań przeprowadzonych przez organizację na aktywach podczas różnych etapów ich cyklu życia i dostosowania tych działań do celów organizacji.

Bibliografia

Standardy realizacji inwestycji – Stowarzyszenie Inżynierów Doradców i Rzeczoznawców. Wydanie 1, 2018.

Polska Norma ISO 55000:2014.