NIK negatywnie oceniła zagospodarowanie osadów ściekowych przez skontrolowane komunalne oczyszczalnie ścieków. Na 36 podmiotów, które zaangażowane były w przetwarzanie osadów, działania niezgodne z prawem wystąpiły aż w 32 ośrodkach. Rzetelne wyniki badań osadów oraz informacje o ich dawkach, które można stosować na poszczególnych gruntach, użytkownikom tych gruntów przekazało jedynie 10% skontrolowanych podmiotów. Pozostałe oczyszczalnie bądź nie przekazały takich opinii, bądź przekazały opinie, które ze względu na swoje wady, nie gwarantowały ochrony gruntów przed skażeniem. Ponadto kontrola pokazała, że ponad 40% skontrolowanych oczyszczalni stosowało osady w miejscach niedozwolonych, np. na gruntach podlegających ochronie przyrodniczej, na terenach zabudowanych, na terenach ochrony pośredniej strefy ochrony ujęć wody, czy w okresie wegetacji roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi. Badania osadów w większości skontrolowanych oczyszczalni bo aż w 63,9% wykonywano zbyt rzadko lub na wadliwie pobranych próbach. Połowa z 33 oczyszczalni, które stosowały osady bezpośrednio na grunty, nie ustalała – oddzielnie dla każdej badanej partii osadów – dawki maksymalnej. W konsekwencji na grunty wywożono zmieszane osady badane i niebadane. Ponadto niemożliwe było precyzyjne dozowanie osadów, gdyż oczyszczalnie przeważnie nie miały wag, więc jedynie szacowały ich masę. Takie postępowanie stwarza ryzyko przekroczenia maksymalnych dawek do gleby. Badania gruntów w 70% oczyszczalni wykonywano niezgodnie z przepisami. Wykonywano je na wiele miesięcy przed zastosowaniem osadów lub już po ich użyciu, zamiast każdorazowo przed zastosowaniem osadów. Próby do badania pobierane były niewłaściwie, a w części raportów nie wskazano metody ich wykonania, choć ustawa tego wymaga. Ponad 13% skontrolowanych zakładów w ogóle nie wykonało badań części gruntów.

W związku ze stwierdzonymi uchybieniami NIK zwróciła się do Ministra Środowiska o wprowadzenie mechanizmów, które zapewnią skuteczny nadzór nad gospodarką odpadami. Chodzi przede wszystkim o:
• wprowadzenie dla wytwórców osadów obowiązku informowania gminy o zamiarze zastosowania osadów na gruntach tej gminy, ze wskazaniem masy i miejsca zastosowania oraz wyników badań gruntów i osadów, w celu zapewnienia prawidłowego ich dawkowania,
• doprecyzowanie terminu „każdorazowego” badania gruntów przed zastosowaniem na nich osadów, aby zapobiec stosowaniu osadów na gruntach, na których po badaniach były wykonywane zabiegi agrotechniczne, np. nawożenie,
plonowanie itp. (skład gruntu w czasie pomiędzy badaniem a zastosowaniem osadów uległ zmianie),
• zapewnienie pełnej funkcjonalności oraz zgodności z obowiązującym stanem prawnym wojewódzkich baz danych dotyczących gospodarowania odpadami [5,9].

Wyniki kontroli wskazują na potrzebę zwiększenia nadzoru nad badaniami osadów i gruntów na których są one stosowane, w tym rzetelnym poborem prób do tych badań. Opinię o zasadności zwiększenia nadzoru nad badaniami osadów (szczególnie w zakresie badań parazytologicznych) i gruntów, na których są one stosowane wyrazili również uczestnicy panelu ekspertów zorganizowanego 23 maja 2013 r. w Najwyższej Izbie Kontroli.

Literatura
[1] Bień J., Neczaj E., Worwąg M., Grosser A., Nowak D., Mielczarek M., Janik M., Kierunki zagospodarowania osadów w Polsce po roku 2013, Inżynieria i Ochrona Środowiska 2011, t. 14, nr 4, s. 375-384.
[2] Heidrich Z.: Kierunki przeróbki i zagospodarowania osadów ściekowych. Wydawnictwo Seidel-Przywecki, Piaseczno 2010.
[3] Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2014. [4] Mały rocznik statystyczny 2013.
[5] Informacja o wynikach kontroli NIK „Zagospodarowanie osadów powstających w oczyszczalniach ścieków komunalnych w latach 2011-2012”, Nr ewidencyjny. 171/2013/P13168/LPO.
[6] Dyrektywa Rady 91/271/EEC z 21 maja 1991 r. w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych.
[7] Dyrektywa 86/278/EWG Rady z 12 czerwca 1986 r. w sprawie ochrony środowiska, w szczególności gleby,
w przypadku wykorzystywania osadów ściekowych w rolnictwie.
[8] Dyrektywa Rady 99/31/EC z 26 kwietnia 1999 r. w sprawie składowania odpadów.
[9] http://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik-o-oczyszczalniach-sciekow-komunalnych.html
[10]Kruszelnicka I., Ginter-Kramarczyk D., Sposoby zagospodarowania osadów ściekowych – aspekty prawne Wodociągi-Kanalizacja 11/2011 (93).

Cały materiał znajdą Państwo w magazynie "Ochrona Środowiska" nr 1/2014