Elementem łagodzącym sytuację jest fakt, że farmaceutyki są ściśle kontrolowane w procesie badań klinicznych i produkcji. Dzięki czemu są substancjami dobrze znanymi i łatwiej przeprowadzić ich ocenę oddziaływania na środowisko. Na świecie sprzedaje się najwięcej środków przeciwbólowych i przeciwzapalnych, a w następnej kolejności antybiotyków. Wydalane przenikają do środowiska.

Niebezpieczne substancje w wodzie

WHO przeprowadziła studia nad ryzykiem dla zdrowia ludzkiego konsumpcji wody pitnej mogącej zawierać śladowe ilości tych substancji. Analizy prowadzono w Wielkiej Brytanii, Australii i Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej [1]. W USA, o niebezpieczeństwie pojawiania się farmaceutyków w wodzie pisano już w latach siedemdziesiątych XX wieku, gdzie badania ścieków wykazały obecność leków nasercowych, przeciwbólowych oraz środków antykoncepcyjnych.

RYS. 1 Porównanie zawartości farmaceutyków w rzekach, według przeprowadzonej analizy baz danych; w nawiasie liczba analizowanych dla danego kraju przypadków, czarna linia oznacza średnią dla świata, obliczoną na podstawie przeanalizowanych przypadków. Źródło: [1]

Z kolei już w latach 2000, w Anglii i Walii, Inspektorat Wody Pitnej (DWI) zlecił przebadać zawartość około 400 lekarstw i nielegalnych narkotyków w wodzie pitnej. Celem było określenie minimalnej dawki mogącej powodować skutki toksyczne. Wyniki prac z 2007 roku wykazały, że margines bezpieczeństwa jest jeszcze szeroki, nie należy jednak tracić czujności. Ważnego wyzwania podjęto się również w Australii, gdzie odzysk wody ze ścieków jest istotną częścią jej wykorzystania. Dlatego opracowano wytyczne zabezpieczające przed zanieczyszczeniem lekami oraz substancjami stosowanymi w weterynarii i rolnictwie.

Brak regulacji prawnych
Unia Europejska również stara się regulować ten problem. Niestety, unijna dyrektywa w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych (91/271/EEC) nie reguluje kwestii nowych substancji pojawiających się w ściekach. Problem jest sygnalizowany przez Ramową Dyrektywę Wodną (2000/60/WE), jednak aktualizacja listy wciąż nowych substancji, tzw. substancji priorytetowych, jest bardzo złożonym problemem, regulowanym również przez dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/39/UE z dnia 12 sierpnia 2013 r. zmieniająca dyrektywy 2000/60/WE i 2008/105/WE w zakresie substancji priorytetowych w dziedzinie polityki wodnej.

Wyniki badań
Badania nad wielkością problemu trwają nieustająco w wielu miejscach świata. Rysunek 1 prezentuje zestawienie wyników badań zebranych z różnych baz danych, w 10 najbardziej narażonych na zanieczyszczenia farmaceutykami, państwach świata. Na podstawie zebranych w opracowaniu informacji można stwierdzić, że antybiotyki stanowią największe zagrożenie w Chinach. W Europie zaś poważny problem stwarzają leki przeciwbólowe (aspiryna, paracetamol, ibuprofen, diclofenac) i antydepresanty. W dodatku wiedza o ich występowaniu jest ograniczona do najpopularniejszych, a szacuje się, że na rynku jest ponad 3000 różnych substancji, będących składowymi lekarstw środków stosowanych w diagnostyce [2].

RYS. 2 Koncentracja substancji farmakologicznych w Sekwanie (wyniki sprzed 2010 r.). Źródło: [3]

Francja
Wiele krajów członkowskich UE próbuje określić rozmiar zagrożenia. Francja, będąca w światowej czołówce ilości konsumowanych przez społeczeństwo leków, prowadzi od lat badania ich zawartości w wodach powierzchniowych [3]. Niestety, zanieczyszczenia przechodzące przez oczyszczalnie ścieków komunalnych są zauważalne. Obrazuje to na przykład rysunek 2, poprzez porównanie zawartości w wodach Sekwany popularnych antybiotyków i środków przeciwbólowych, na podstawie pomiaru powyżej i poniżej aglomeracji paryskiej.

Literatura

[1] Stephen R. Hughes, Paul Kay, Lee E. Brown: Global Synthesis and Critical Evaluation of Pharmaceutical Data Sets Collected from River Systems; University of Leeds, Environmental Science and Technology; UK, 2013 r.

[2] Sara C. Monteiro, Alistair B.A. Boxall: Occurrence and Fate of Human Pharmaceuticals in the Environment; Reviews of Environmental Contamination and Toxicology 202; 2010 r.

[3] E. Moreau-Guigon i in.: Sources et devenir des médicaments dans le bassin versant de la Seine; PIREN-Seine. Phase V – Rapport de synthèse 2007-2010 ; 2010 r.

[4] Marc Chevreuil : La micropollution organique dans le bassin de la Seine ; Agence de l’Eau Senne-Normandie ; 2009 r.

Fot. photogenica.pl