Znamy Rozszerzoną Odpowiedzialność Producenta z życia codziennego i jesteśmy w nią fizycznie zaangażowani poprzez obowiązek segregacji śmieci. Odpowiedzialność producenta nie funkcjonuje bez odpowiedzialności konsumenta.

 

ROP ma stać się faktem również w gospodarce wodnej.

Federacja EurEau (the European Federation of National Associations of Water Services), reprezentująca przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne z 33 krajów UE, od lat działała na rzecz wdrożenia tego mechanizmu tam, gdzie kontrola zanieczyszczeń u źródła ich powstawania jest niemożliwa lub nieskuteczna.

W 2020 roku powstało studium wykonalności obejmujące wybrane sektory, dla których wdrożenie ROP uznano za kluczowe. Całe opracowanie pt. „Study on the feasibility of applying extended producer responsibility to micropollutants and microplastics emitted in the aquatic environment from products during their life cycle”, dostępne jest na stronie eureau.org. Zawiera ono między innymi opis dróg przenikania wybranych mikrozanieczyszczeń, w tym farmaceutyków, do środowiska.

Główną drogą przedostawania się szkodliwych substancji z farmaceutyków do środowiska wodnego są gospodarstwa domowe. Substancje te są emitowane do kanalizacji (wydalanie, wyrzucanie leków do toalety) i w przypadku niektórych substancji nieefektywnie oczyszczane w komunalnych oczyszczalniach ścieków.

Kolejnym źródłem zanieczyszczeń są szpitale, które nie mają podczyszczalni i emitują duże ilości farmaceutyków i ich pochodnych do miejskiej kanalizacji. Sytuacja jest tym trudniejsza, gdy kanalizacja jest ogólnospławna i istnieje ryzyko uruchomienia przelewu burzowego.

 

Rozszerzona Odpowiedzialność Producenta w gospodarce wodnej a prawodawstwo unijne

Trudno jest zakazać konsumpcji leków czy stosowania środków kosmetycznych. Można edukować, ale pełna kontrola u źródła jest nierealna. Stąd pomysł wdrożenia Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta dla tych dwóch grup produktów. Podstaw dla ROP w gospodarce wodnej można poszukiwać w Ramowej Dyrektywie Wodnej (2000/60/WE). W Artykule 9 nakłada ona obowiązek właściwego finansowania usług wodnych na podstawie zasady „zanieczyszczający płaci”:

1. Państwa Członkowskie uwzględniają zasadę zwrotu kosztów usług wodnych, włączając koszty ekologiczne i materiałowe, uwzględniając analizę ekonomiczną wykonaną zgodnie z załącznikiem III oraz w szczególności zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci”.

Nowa, czekająca na akceptację Rady, dyrektywa ściekowa wprowadza na tej podstawie mechanizm Rozszerzonej Odpowiedzialności Producenta. Załącznik III obejmuje sektory, których ROP ma dotyczyć:

Produkty lecznicze stosowane u ludzi objęte zakresem dyrektywy 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady.

Produkty kosmetyczne objęte zakresem rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. dotyczącego produktów kosmetycznych.

Zgodnie z Art.9 producenci z wymienionych sektorów powinni pokryć 80% kosztów inwestycyjnych i operacyjnych wynikających z konieczności usuwania i monitorowania mikrozanieczyszczeń pochodzących z produktów wprowadzanych przez nich na rynek. Zasada obejmuje także koszty gromadzenia i weryfikacji danych oraz inne koszty obowiązkowo ponoszone w związku z ich rozszerzoną odpowiedzialnością producenta (Art.9 ust.1b). W pierwotnym projekcie dyrektywy założono, że udział finansowy producentów będzie stuprocentowy, jednak Parlament Europejski złagodził ten wymóg do 80%. Pozostała część ma pochodzić z zasobów krajów członkowskich. Warunkiem zwolnienia producenta z ROP może być wprowadzanie na rynek małych ilości substancji (mniej niż tona rocznie) lub gdy istnieje pewność, że substancje te ulegają biodegradacji. Zbieranie i dystrybucja funduszy ma następować w oparciu o specjalnie do tego powołane organizacje. Konieczne będzie odpowiednie określenie ich ról i obowiązków, zasad raportowania i kontrolowania realizacji celów.

Wkład producentów ma się odbywać w oparciu o ilości substancji szkodliwych wprowadzanych na rynek oraz rodzajów zagrożeń przez nie stwarzanych.

Artykuł 10 nowej dyrektywy ściekowej uszczegóławia oczekiwania wobec organizacji odpowiedzialności producenta. Organizacje te muszą mieć określony zasięg geograficzny, mieć zdolności organizacyjne i finansowe. Ponadto ich obowiązkiem będzie podawanie do publicznej wiadomości informacji o strukturze własnościowej, członkach, wkładach finansowych, podejmowanych działaniach oraz sposobie wykorzystania środków finansowych. Optymalizacja kosztów i korzyści, według Art.10 ust 5, ma być osiągana poprzez dialogi prowadzące do:

a) zmniejszenia presji mikrozanieczyszczeń u źródła, oraz

b) określenia najodpowiedniejszych technologii oczyszczania czwartego stopnia.

Nadrzędnym celem jest wiec mobilizowanie producentów do opracowywania substancji biodegradowalnych lub niewpływających negatywnie na środowisko. Pojawia się także watek edukacyjny. Wiele dobrego może bowiem zrobić świadomy konsument czy przepisujący lekarstwa lekarz.

Wytyczne Komisji Europejskiej mają dostarczyć szczegóły dotyczące organizacji ROP.

Należy przyznać, że związek pomiędzy zanieczyszczeniem wody a odpowiedzialnością finansową wynikającą z tego zanieczyszczenia jest jednoznaczny. EurEau ma nadzieję, że wkład finansowy producentów będzie wymuszał redukcję zanieczyszczeń już na etapie opracowywania składów i produkcji leków i kosmetyków. Konieczne są wiec prace nad substancjami biodegradowalnymi, nieszkodliwymi lub łatwo usuwanymi przez konwencjonalne oczyszczalnie ścieków komunalnych. To wyzwanie nie tylko dla przemysłu, ale także dla nauki, która ma takie substancje na rynek dostarczyć. Jednocześnie konieczne jest rozwijanie technologii usuwania mikrozanieczyszczeń ze ścieków.

dr Klara Ramm – Ekspert IGWP

Całość artykułu TUTAJ