Generalnie urządzenia wykorzystywane do diagnozowania sieci wodociągowej dzielą się na urządzenia do wstępnego wykrywania awarii oraz na urządzenia do precyzyjnego lokalizowania miejsca awarii. Nie bez znaczenia jednak pozostaje doświadczenie i kompetencja pracowników obsługujących te urządzenia.

Fot. 8. Permalog®+

Metoda nasłuchu
    Urządzenia do lokalizacji wycieków na przewodach wodociągowych wykorzystują metody nasłuchu szmerów powstających przy przepływie wody przez nieszczelność. Szmery te mają charakterystyczne brzmienie i zakres częstotliwościowy, co daje możliwość ich opisu matematycznego. Na podstawie badań i doświadczeń związanych z poszukiwaniami wycieków tą metodą ustalono, że woda wypływająca przez nieszczelność – zwężenie przyjmuje częstotliwość na poziomie 500÷800 Hz, a uderzająca woda z przecieku w grunt – ma częstotliwość 20÷300 Hz. Urządzenia lokalizujące wycieki odbierają te częstotliwości, odrzucają inne hałasy przeszkadzające poprzez stosowanie filtrów pasmowych i w ten sposób wskazują miejsca poszukiwanego uszkodzenia rury. Dźwięk najlepiej przenoszony jest przez rury metalowe, słabiej z tworzyw sztucznych. Na rurociągach stalowych dźwięk przenoszony jest na odległość do 1500 m, a z tworzyw sztucznych do 300 m. Poza tym dźwięk lepiej przenoszą średnice mniejsze, ponieważ stosunek pola poprzecznego przekroju rury w stosunku do pola jej wnętrza (wody) jest wtedy największy. Sytuacja wygląda gorzej w przypadku rur kompozytowych czy z tworzyw sztucznych, które są niewykrywalne metodami akustycznymi, stąd bada się je jedynie poprzez słup wody, czyli przy pomocy hydrofonów. Dodatkowym czynnikiem, jaki wpływa na wyszukiwanie uszkodzeń metodami akustycznymi, jest zagłębienie rurociągu. Im niżej jest on ułożony, tym dźwięk jest słabiej słyszalny. Ważny jest także charakter powierzchni: na powierzchniach utwardzonych i w gruntach skalistych dźwięk jest lepiej słyszalny niż w przypadku powierzchni gliniastych, piaszczystych czy bagiennych.
Szumy są zakłócane poprzez:
• ruch uliczny,
• pracę pomp,
• wibrację maszyn znajdujących się w pobliżu,
• normalny przepływ wody,
• odbicia samej fali przecieku.

    Dlatego też wiele uwagi zwraca się na ograniczenie tych zakłóceń poprzez stosowanie częstotliwościowych filtrów pasmowych o zakresach zgodnych z powstającymi częstotliwościami szmeru danego przecieku. Filtry odrzucają część zakłóceń. Także pewnym czynnikiem zakłócającym dla detekcji przecieku mogą być szumy, jakie powstają przez niedomknięte zasuwy czy zawory. Odgłosy te mają jednak zazwyczaj mniejszą zawartość wyższych harmonicznych (składowych o wyższych częstotliwościach) i są dla ucha klarowniejsze od szmeru normalnego przecieku.

Fot. 9. Korelator Correlux P-200

Rejestratory wycieków Permalog®+
    Permalog®+ jest jednym z nowszych urządzeń z serii cieszących się wielką popularnością rejestratorów wycieków, pracujących w trybie ciągłym lub zaprogramowanym czasie. Urządzenie może być wykorzystywane w obydwu trybach rejestracji: jako tradycyjny rejestrator wycieków i jako rejestrator przewoźny.
    Rejestratory wycieków Permalog®+ są stosowane w sieci wodociągowej w celu zapewnienia ciągłego monitorowania wycieków. Permalog®+ w sposób automatyczny przystosowuje się do warunków środowiskowych (otoczenia), w których pracuje.
    W sytuacji, gdy nie występują wycieki, wysyła sygnał informujący o normalnym stanie pracy rejestratora. Jednakże, gdy tylko zostanie wykryty wyciek, rejestrator przechodzi ze stanu normalnego w stan alarmowy i wysyłany jest natychmiast sygnał informujący o alarmowym stanie pracy rejestratora. Rejestrator jest wyposażony we wskaźnik z diodą sygnalizacyjną LED informujący o tym, jaki jest aktualnie status pracy urządzenia (stan normalny/alarmowy).
    W przypadku wzrostu intensywności wycieku lub w ustalonych odstępach czasu zespół patrolujący wycieki przemieszcza się w określonym obszarze, używając urządzenia Patroller II. Informacje o aktualnym statusie pracy rejestratora są wyświetlane na ekranie PDA jednostki Patroller’a i zapisywane w jego pamięci. Bez użycia żadnych kabli i wyposażenia dodatkowego, rejestrator Permalog®+ jest mocowany do jakiegoś metalowego elementu uzbrojenia sieci wodociągowej (zazwyczaj do hydrantu lub trzpienia zasuwy) wewnątrz studzienki lub skrzynki zasuwy i w niej pozostawiony. Czasy: rejestracji, patrolowania i transmisji są w pełni konfigurowalne przez operatora, zapewniając tym samym uzyskanie jak największej korzyści z użytkowania systemu i dostosowanie do indywidualnych potrzeb. Dzięki wykorzystaniu technologii Bluetooth rejestratory Permalog®+ mogą być bardzo prosto zarządzane poprzez PDA lub interfejs jednostki Patroller’a. Rejestrator Permalog®+ jest w pełni konfigurowalny bez konieczności wyjmowania go ze studzienki, w której został wcześniej umieszczony.

Korelator cyfrowy Correlux P-200
    Urządzenie do precyzyjnej lokalizacji wycieków to korelator cyfrowy Correlux P-200, który służy do precyzyjnego wykrywania miejsc nieszczelności sieci wodociągowych. Jest to system lokalizacji wycieków wody oparty o technologię komputerową, gdzie analiza sygnałów odebranych z uszkodzonej sieci odbywa się na ekranie komputera klasy PC lub notebooka. Woda, wyciekając z rurociągu pod wpływem ciśnienia, wytwarza szum w miejscu nieszczelności, który rozchodzi się w obu kierunkach danego fragmentu sieci. Szum ten jest rejestrowany przez czujniki umieszczane na rurociągu metodą magnetyczną, np. na hydrancie, zasuwie czy bezpośrednio na rurze, wzmacniany elektronicznie i przesyłany z nadajników drogą radiową do przystawki USB-E-Box podłączonej do komputera typu notebook/PC. Zastosowane dla P-200 oprogramowanie komputerowe umożliwia wielopoziomową analizę zarejestrowanych danych w celu precyzyjnego ustalenia miejsca występowania wycieku wody. W trudniejszych sytuacjach można skorzystać z wielu dostępnych narzędzi analitycznych, dających pewność interpretacji wyników i tym samym minimalizowana zostaje skala wykonywanych kosztownych prac wykopowych przy „nietrafionych” wskazaniach miejsca wycieku.
    Użytkownik systemu P-200 ma do dyspozycji na ekranie swojego notebooka przejrzysty i intuicyjny w obsłudze interfejs. Główne jego pole obejmuje schemat rurociągu wraz z naniesionym obrazem szukanego wycieku i automatycznym podaniem odległości do miejsca awarii. Dla uzyskania pewności pomiaru wyświetlana jest również moc poszczególnych nadajników oraz widmo sygnału lub koherencji.
    Analiza dokonanej korelacji wspomagana jest systemem oceny wiarygodności dokonanego pomiaru. Mamy tutaj do czynienia ze statystycznym przedstawieniem uzyskanych danych pomiarowych i ich prezentacją graficzną.
    Kolejną pomocą dla użytkownika systemu w szybkim i bezbłędnym zlokalizowaniu miejsca awarii jest możliwość skorzystania z automatycznej analizy częstotliwości odbieranego z rurociągu szumu. Pozwala to na optymalne ustawienie parametrów filtrów, przy których uzyskuje się najlepszą korelację występującego wycieku.
     Jedną z wielu przyjaznych funkcji korelatora P-200 jest możliwość wykonania tzw. pomiaru poglądowego. W tym trybie możemy dokonać szybkiego przeglądu danego fragmentu rurociągu w celu stwierdzenia, czy w ogóle występuje na nim szum dający obraz korelacji.

Fot.10. Geofon Hydrolux HL-5000 PRO

Funkcja korelacji wielokrotnych
    Porównywanie kilku dokonanych pomiarów w celu dokładniejszego wskazania miejsca wycieku możliwe jest dzięki funkcji korelacji wielokrotnych. Często zdarza się, że dopiero przeniesienie jednego z czujników w inne miejsce sieci daje możliwość uzyskania skutecznego pomiaru. Korelacja wielokrotna zastępuje z powodzeniem korelację trójpunktową.
    Analiza korelacji w 3D obrazuje zmienność odbieranego szumu w czasie, podobnie jak rejestratory (logery) szumu. Dzięki temu można wyodrębnić dźwięki, które nie występują w sposób ciągły, a więc prawdopodobnie nie są powodowane nieszczelnością. Użytkownik może wybrać do analizy obraz dwuwymiarowy (2D) albo trójwymiarowy (3D).
    Przy braku znajomości danych technicznych rury w miejscu pomiaru można wykonać automatyczny pomiar prędkości rozchodzenia się dźwięku w danym środowisku. System P-200 podaje proste polecenia z menu, po wykonaniu których użytkownik uzyska odpowiednie dane niezbędne do wykonania skutecznej korelacji. Zintegrowany z systemem P-200 program do szkicowania umożliwia użytkownikowi sporządzanie szczegółowych raportów z dokonanych pomiarów w postaci szkiców sytuacyjnych. Przy zastosowaniu zewnętrznego systemu GPS można także określać pozycję awarii i wykorzystywać zdjęcia satelitarne do zobrazowania miejsc
wystąpienia wycieków.
    Korelator P-200 zapewnia szybki i precyzyjny pomiar. Zastosowana technologia transmisji radiowej umożliwia uzyskanie największego zakresu komunikacji pomiędzy elementami systemu przy możliwości odsłuchu rejestrowanych szumów z obu kanałów jednocześnie w trakcie prowadzenia korelacji. Dostępne jest także bogate wyposażenie dodatkowe, np. hydrofony idealne dla lokalizacji „trudnych” wycieków na rurach z tworzyw sztucznych czy mikrofon ziemny do punktowej weryfikacji dokonanego pomiaru podłączany do jednostki korelującej.

Geofony serii Hydrolux HL-5000 Pro
    Nowoczesna cyfrowa metoda przetwarzania sygnałów (DSP), aby precyzyjnie wyodrębnić szum charakterystyczny dla wycieku wody, nawet przy dużym natężeniu hałasu zewnętrznego, wykorzystuje Geofony serii Hydrolux HL-5000 Pro.
    Poziom szumu wskazujący miejsce wystąpienia nieszczelności sieci jest nie tylko słyszalny w słuchawkach operatora sprzętu, ale również wizualizowany graficznie dzięki zastosowaniu technologii DSA (Dual Segment Analysis). Polega to na jednoczesnym prezentowaniu diagramów dla poziomu hałasu zewnętrznego oraz rzeczywistego poziomu szumu wycieku wody. Taka analiza podwójnych segmentów wzbogacona o pamięć 9 kolejnych pomiarów umożliwia operatorowi urządzenia łatwą wizualną ocenę bieżących efektów lokalizacji bez konieczności opierania się na często złudnych wrażeniach słuchowych, zwłaszcza w sytuacji dużego poziomu hałasu zewnętrznego.
    Aby zwiększyć jeszcze możliwości sprzętu, doświadczony operator znajdzie w nim zestaw filtrów w zakresie 0-4000 Hz, który umożliwia „wycięcie” pasma niepożądanych zakłóceń zewnętrznych. Można także dokonać analizy częstotliwości szumu pochodzącego z danego punktu pomiarowego. Ze względu na fakt, iż każdy wyciek posiada swój własny wzór częstotliwości w zależności od wielkości nieszczelności, materiału z jakiego wykonana jest rura oraz od odległości z jakiej nasłuchujemy szumu, łatwiej jest interpretować uzyskane dane.
    Dla potwierdzenia wykrytego miejsca wycieku HL- 5000 posiada wewnętrzny rejestrator szumów, który można ustawić na rejestrację w czasie 3, 10 lub 30 minut
nad danym punktem na sieci i jednocześnie zamknąć dopływ wody do danej strefy. Gwałtowny spadek poziomu szumu w miejscu lokalizacji po zamknięciu dopływu wody oznacza błędną interpretację miejsca wystąpienia wycieku i konieczność powtórzenia pomiarów. Zastosowana procedura weryfikacji miejsca występowania wycieku pozwoli uniknąć znacznych kosztów w przypadku błędnego pomiaru.
    Dla celów lokalizacji tras przebiegu rurociągów z tworzyw sztucznych urządzenie posiada specjalny tryb pracy współpracujący z urządzeniem nadawczym wzbudzającym na danym odcinku sieci wibracje akustyczne. Należy jednak pamiętać, że tę akustyczną metodę lokalizacji przewodów niemetalowych możemy stosować tylko na krótkich odcinkach, i niestety jest ona zawodna w wielu sytuacjach ze względu na niesprzyjające dla tej metody warunki gruntowe oraz duży poziom zakłóceń zewnętrznych.
    Dla systemu HL-5000 PRO zastosowano najwyższej jakości czujnik piezoelektryczny w mikrofonie gruntowym PAM W-2 ze specjalnym zabezpieczeniem przeciwwiatrowym (eliminacja niepożądanych zakłóceń). Dodatkowy mikrofon PAM-B-2 umożliwia kontrolę armatury wodociągowej metodą dotykową w celu zawężenia obszaru poszukiwań wycieku.

Fot. 11. Lokalizator HL 5

Lokalizator HL 5
    Elektroakustyczny, bezprzewodowy lokalizator do nieszczelności w sieci wodociągowej to lokalizator HL 5. Służy on do nasłuchu szumów charakterystycznych dla wycieków wody prowadzonego w dostępnych punktach sieci wodociągowych, takich jak: zasuwy, hydranty, wodomierze, zawory itp. HL 5 to najprostszy system do szybkiego wykrywania miejsc występowania wycieków.
Urządzenie to może być z powodzeniem stosowane w celu prewencyjnego monitorowania sieci i powinno znaleźć się na wyposażeniu wszystkich służb technicznych mających z nią styczność.
    System lokalizacji HL 5 wykorzystuje bezprzewodową transmisję radiową pomiędzy jednostką bazową wyposażoną w wysokiej klasy piezoelektryczny czujnik dotykowy, a słuchawkami na głowie operatora urządzenia. Rozwiązanie takie umożliwia swobodne przemieszczanie się operatora w zakresie 20-sto metrowego zasięgu radiowego pomiędzy elementami systemu (na otwartym terenie), bez konieczności przerywania pomiarów. HL 5 wyposażony jest w system filtrów dostosowujących urządzenie do różnych warunków prowadzenia nasłuchu, a przy zastosowaniu dodatkowego osprzętu w postaci trójnogu stabilizacyjnego może być wykorzystywany także jako tradycyjny mikrofon gruntowy. Wbudowana w urządzenie latarka pozwala swobodnie poruszać się w ciemnych piwnicach, gdzie często znajdują się dostępne punkty pomiarowe i jest bardzo praktyczna w czasie wieczornych pomiarów.
    W zależności od warunków zewnętrznych odległość, na jaką możliwa jest transmisja sygnału radiowego z urządzenia do słuchawek, bywa różna. Na otwartej przestrzeni odległość przesyłu sygnału może wynosić 10 do 20 m, natomiast w pomieszczeniach zamkniętych i przy obecności elementów metalowych zmniejsza się nawet do 2 m.

Lokalizator magnetyczny Magnetometr Magna-Trak 202
    Do urządzeń pomocniczych zaliczamy Lokalizator magnetyczny Magnetometr Magna-Trak 202, który przeznaczony jest do lokalizowania elementów ferromagnetycznych, takich jak: żeliwne włazy, pokrywy studzienek i trzpienie zasuw. Ponadto, urządzenie to służy do lokalizowania wszelkich innych obiektów metalowych znajdujących się pod powierzchnią terenu, wody i śniegu. Szczególnie dobrze lokalizuje pionowe obiekty metalowe, takie jak zagubione w terenie trzpienie zasuw i hydranty podziemne pozbawione skrzynek żeliwnych.
    Magnetometry te są jedynymi urządzeniami zdolnymi wykryć węzły zasuw i pojedyncze zasuwy pozbawione trzpieni i skrzynek, zabudowane na rurociągach z PVC i PEHD. Lekkie i ergonomiczne urządzenie, posiadające dobrze wyprofilowany uchwyt, łatwy do przenoszenia Magna-Trak 202, jest bardzo proste w obsłudze. Regulacja głośności i czułości za pomocą klawiatury membranowej jest możliwa przy użyciu jednej ręki.

vLocPro
    Zestaw lokalizacyjny vLocPro jest to bardzo sprawne i proste w użyciu narzędzie pracy wszystkich ekip poszukujących elementów uzbrojenia podziemnego. Doskonale sprawdza się na wszystkich typach sieci telekomunikacyjnych i energetycznych oraz na rurach wodociągowych i gazowych.
    Nowoczesna cyfrowa obróbka uzyskanego sygnału zapewnia precyzję pomiarów w zakresie określania położenia, głębokości i tożsamości lokalizowanych sieci podziemnych. Kilkanaście dostępnych częstotliwości aktywnych dla odbiornika i generatora pozwala na wybranie optymalnych warunków pracy w danych warunkach i dopasowanie sprzętu do indywidualnych preferencji operatora. W zakresie częstotliwości roboczych system vloc Pro jest kompatybilny z większością dostępnych na rynku systemów lokalizacyjnych.
    Kolorowy wyświetlacz LCD odbiornika w połączeniu z lekkością konstrukcji, a jednocześnie jej wytrzymałością mechaniczną (zastosowanie specjalnych materiałów na bazie włókien węglowych) umożliwia długotrwałą pracę w każdych warunkach terenowych i pogodowych. Zastosowanie kombinacji zasilania standardowymi bateriami alkalicznymi wraz z zintegrowanym systemem baterii doładowywanych sprawia, że do minimum zredukowane zostało ryzyko wystąpienia przerw w pracach lokalizacyjnych spowodowanych brakiem możliwości zasilania sprzętu.

Fot. 12. Magnetometr Magna-Trak 202

* * *

    Przedstawione urządzenia pozwalają na prowadzenie zarówno monitoringu parametrów pracy sieci wodociągowej, jak i na jej diagnozowanie. Odpowiedni dobór urządzeń do monitorowania sieci wodociągowej jest bardzo ważny i zwykle opiera się na własnych doświadczeniach każdego przedsiębiorstwa wodociągowego.
    Dobór urządzenia pomiarowego opiera się nie tylko na spełnieniu wymagań pod względem zakresu parametrów pomiarowych. Pod konkretne parametry pasować może kilka urządzeń różnych producentów, ale również pod względem możliwości i opcji/wersji pracy. Szczególnie ważna jest kompatybilność z systemami zdalnego przesyłu danych stosowanych w przedsiębiorstwie oraz możliwości programowania danego urządzenia do konkretnych zadań.
    Jeżeli obszar i podobszary będą opomiarowane, można w bardzo łatwy i szybki sposób określić, w którym podobszarze występują największe objętości wody niesprzedanej. Wtedy automatycznie należy wysłać grupę pomiarową w celu namierzenia i zlikwidowania wycieku. Natomiast w przypadku braku podziału na podobszary czas wykrycia i usunięcia awarii jest kilkakrotnie dłuższy i bardziej pracochłonny.
    Nie bez znaczenia dla monitorowania sieci wodociągowej pozostaje ograniczanie strat wody, które o wiele łatwiej można realizować, posiadając urządzenia do wstępnej jak i precyzyjnej lokalizacji wycieku. Należy jednak zwrócić uwagę na to, że bardzo istotna przy wykrywaniu awarii jest dobra znajomość sieci wodociągowej. Wstępna lokalizacja wycieku może nastąpić już na poziomie dyspozytorni, dzięki obserwacji minimalnego nocnego przepływu w sytuacji jego nagłego zwiększenia w danej strefie. Dyspozytor, znający strukturę sieci, może wskazać rejon czy nawet ulicę w tej strefie, w którym najprawdopodobniej ma miejsce awaria i wyciek.
    W dzisiejszych czasach monitoring stał się niezbędną podstawą przy odpowiedzialnym zarządzaniu przedsiębiorstwem głównie przy prawidłowej eksploatacji sieci wodociągowej. Konieczność wdrażania w każdym przedsiębiorstwie wodociągowym monitoringu narzucają przepisy prawne, ale jeśli nawet takowe by nie obowiązywały, to w szeroko pojętym interesie przedsiębiorstwa byłoby, mimo wszystko, wdrażanie takiego systemu.
    Przy odpowiednim i efektywnym wykorzystaniu monitoringu sieci wodociągowej można bardzo łatwo i precyzyjnie ją kontrolować, regulować pracę sieci wodociągowej, a w razie potrzeby wykrywać i eliminować nieszczelności. Dzięki temu można dokładnie planować i wdrażać konkretne czynności eksploatacyjne, a co za tym idzie minimalizować straty wody i straty finansowe.

Fot. 13. Zestaw lokalizacyjny vLocPro

Bibliografia
1. Kwietniewski M., Gębski W., Wronowski N., Monitorowanie sieci wodociągowych i kanalizacyjnych. Warszawa: Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych, 2005, str. 25.
2. Marian Kwietniewski: Kierunki rozwoju zarządzania eksploatacją sieci wodociągowych i kanalizacyjnych. Materiały konferencyjne – Konferencja: GIS, modelowanie i monitoring w zarządzaniu systemami wodociągowymi i kanalizacyjnymi, s. 9-22, Wydawnictwa Zarządu Głównego Polskiego Zrzeszenia Inżynierów i Techników Sanitarnych, Warszawa 2005 r.
3. M. Berger, M. Ways, Poszukiwania przecieków sieci wodociągowej, Wydawnictwo Seidel-Przywecki Sp. z o.o., Warszawa 2003 r.
4. Piechurski F.G., Monitoring w eksploatacji sieci wodociągowej, „Napędy i sterowanie” Nr 6/2006, s. 108-114.
5. Piechurski F.G., Monitoring i jego efekty w eksploatacji systemu wodociągowego. „Napędy i sterowanie” Nr 11/07.
6. Piechurski F.G., Urządzenia do rozwiązania monitoringu technicznego w sieci wodociagowej, „Napędy i sterowanie” Cz. 1. Nr 1/07, Cz.2. Nr 2/07.
7. Piechurski F.G., Ograniczenie strat wody w systemach wodociągowych, „Wodociągi i kanalizacja” Cz. 1. Nr 9/2009 i Cz. 2. Nr 10/2010.
8. Sławomir Speruda, Monitoring sieci wodociągowych, „Wodociągi i kanalizacja” Nr 5(8)/2004.
9. Speruda S., Kurs operatora sieci wodociągowej. Ograniczanie strat wody z wycieków cz. I. Wydanie pierwsze. Warszawa: WaterKEY Sławomir Speruda, 2007.
10. Dohnalik P., Jędrzejewski Z., Efektywna eksploatacja wodociągów, ograniczanie strat wody. Kraków: LEMTECH, 2004.
11. Materiały informacyjne firmy ABB Sp. z o. o. ul. Żegańska 1, 04-713 Warszawa, www.abb.pl.
12. Materiały informacyjne firmy Peltron Limited, ul. Turystyczna 4, 05-462 Warszawa, www.peltron.home.pl.
13. Materiały informacyjne firmy Siemens ul. Żupnicza 11, 01-821 Warszawa http://www.automation.siemens.com.
14. Materiały informacyjne firmy BIATEL S.A., ul. Okrzei 1A, 03-715 Warszawa, www.biatel.com.pl
15. Materiały informacyjne firmy Danfoss Sp. z o.o., ul. Chrzanowska 5, 05-825 Grodzisk Mazowiecki, www.danfoss.pl
16. Materiały informacyjne firmy Endress+Hauser Polska Sp. z o.o., ul. Wołowska 11, 51-116 Wrocław, www.pl.endress.com
17. Materiały informacyjne firmy GDF Polska Sp. z o.o., ul. Ekologiczna 17/23, 02/798 Warszawa, www.gdfpolska.pl
18. Materiały informacyjne firmy Seba Polska Sp. z o.o., ul. Żelazna 67 lok. 10, 00-871 Warszawa, www.sebakmt.com
19. Materiały informacyjne firmy „Złote Runo” Sp. z o.o., ul. Jaworzyńska 11/19, 00-634 Warszawa, www.zloteruno.pl
20. PN-EN 805:2002 „Zaopatrzenie w wodę. Wymagania dotyczące systemów zewnętrznych i ich części składowych”.
21. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2010 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. (Nr. 72 poz. 466).
22. Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Nr 72, poz. 747).

Autor: Florian Piechurski, Politechnika Śląska

Artykuł został opublikowany w magazynie "Ochrona Środowiska" nr 2/2012