Zamek w Malborku

Wbrew Steinbrechtowi wielu badaczy jest skłonnych przyznać gdaniskom więcej funkcji niż tylko sanitarną. W Malborku np., wraz z Wieżą Kleszą gdanisko oflankowywało wszystkie skrzydła zamku (rolę tę wykorzystano podczas wojny trzynastoletniej). Opis z kroniki Wiganda mówi, że gdanisko zamku Pisz posłużyło jego załodze za bastion ostatniej obrony podczas najazdu wojsk księcia Witolda. Kwidzyńskie, mniejsze gdanisko pełniło funkcję wieży studziennej.

Po upadku państwa krzyżackiego rola budowli diametralnie się zmieniła i tak w Toruniu pełniła ona rolę magazynu, a w Malborku arsenału, a następnie mieszkania. Z założenia wieże ustępowe sytuowano w pobliżu wód usuwających nieczystości. W Malborku czy Tapiawie była to fosa, w Toruniu i Kwidzynie – strumyki, w Ostródzie czy Brodnicy – rzeki, w Człuchowie i Przezmarku – jeziora, a w Lochstedt – zalew. Gdaniska znajdowały się generalnie po stronie przeciwnej w stosunku do kaplic i kościołów, co miało znaczenie symboliczne. Miejsca święte leżały bowiem na przeciwnym biegunie do tych o prozaicznej funkcji. W wyniku stosowania powyższej reguły gdaniska umiejscowione były po stronie zachodniej, gdyż miejsca modlitw zwracano w kierunku Ziemi Świętej (wschód).

Toalety w gdaniskach znajdowały się zwykle na wysokości głównego piętra zamkowego, nieopodal sypialni, co gwarantowało komfort korzystania i szybki dostęp.

Ostatnie trzy zachowane gdaniska

Gdaniska w oryginale lub jako rekonstrukcje zachowały się tylko trzy: w Malborku, Toruniu i Kwidzynie. Większość została zniszczona podczas powstań na początku wojny trzynastoletniej. Gdaniska w Grudziądzu i Świeciu runęły podczas wezbrań Wisły. Dansker w Królewcu został rozebrany w 1631 roku. Późniejsze wojny dopełniły dzieła (Radzyń Chełmiński – wojna szwedzka, Lochstedt – II wojna światowa) [1-10].  

---------------------------------------------------------------------------------------------------

Bibliografia

1. https://almanach.historyczny.org/wiki/Gdaniska

2.https://massi.pl/porady/historia-lazienek-czyli-od-miejskich-szaletow-po-nowoczesne-salony-kapielowe/

3. Sławomir Jóźwiak, Janusz Trupinda, Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012,ISBN 978-83-231-2896-0

4. Największy wychodek Europy jest w Kwidzynie – Dziennikbaltycki.pl, www.dziennikbaltycki.pl [dostęp 2017-12-11]  (pol.).

5. https://wynalazki.andrej.edu.pl/wynalazki/37-u/635-ustep

6. https://tojuzbylo.pl/wiadomosc/o-tym-rzymianie-radzili-sobie-w-toalecie

7. Witold Szolginia: Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich. Architektura i Budownictwo. Warszawa: Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, 1975, s. 70.

 8. Sztuka świata. Słownik terminów A-K. tom 17. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, s. 148. ISBN 978-83-213-4726-4.

9. Paździora Arkadiusz i Baranowski Daniel. Toaleta Niegdyś & Toaleta Dziś. http://dyplom.pazdziora.com/historia-kan.php.

10. Początki poznańskich wodociągów i kanalizacji. Witryna sieci Web. POZnań. https://www.poznan.pl/mim/wos/czy-wiesz-ze,doc,675/-,2106.html.

11.https://wielkahistoria.pl/slawojka-i-felicjan-slawoj-skladkowski-czy-wysmiewany-premier-naprawde-nauczyl-polakow-co-to-wychodek/

12. Aleksandra Urbaniak, Dobrochna Ginter-Kramarczyk, Izabela Kruszelnicka. Krótka historia przydomowych i oczyszczalni ścieków. Wodociągi i kanalizacja 10(212)/2021

***

Cały artykuł ukazał się w numerze 4/21 kwartalnika Kierunek WOD-KAN. Aby mieć dostęp do bezpłatnej wersji elektronicznej (pdf) wystarczy zapisać się do naszego portalowego newslettera – dzięki temu można otrzymać każde nowe wydanie wraz z najważniejszymi wiadomościami z branży.