Obowiązkowa ocena ryzyka i jej niezbędne definicje

W DWDn pojawiła się definicja „obiekty priorytetowe”. Jest ona niezbędna ze względu na artykuł 10, poświęcony obowiązkowej ocenie ryzyka w WSW. Zgodnie z art. 2 pkt. 4 DWDn obiekty priorytetowe oznaczają wskazane przez państwa członkowskie duże obiekty niemieszkalne, w których duża liczba użytkowników może być narażona na ryzyko związane z wodą, w szczególności duże obiekty użyteczności publicznej. W punkcie 19 preambuły DWDn podano grupę przykładowych obiektów priorytetowych, do której przypisano: szpitale, placówki opieki zdrowotnej, domy opieki, placówki opieki nad dziećmi, szkoły, placówki oświatowe, obiekty zakwaterowania, restauracje, bary, ośrodki sportowe i centra handlowe, obiekty wypoczynkowe, rekreacyjne i wystawowe, zakłady karne i kempingi. Zatem w nowych przepisach polskich należy wskazać jednoznacznie kryteria definiujące obiekty priorytetowe.

Kolejne definicje związane z oceną ryzyka i zarządzeniem ryzykiem w DWDn: „zagrożenie”, „zdarzenie niebezpieczne”, „ryzyko” są przeniesione wprost z normy PN-EN 15975-2:2013-12 - Bezpieczeństwo zaopatrzenia w wodę do spożycia – Wytyczne dotyczące zarządzania kryzysowego i ryzyka – Część 2: Zarządzanie ryzykiem. Nie budzą one wątpliwości, warto jednak pamiętać, że nieznacznie różnią się od definicji w innych normach [7].

 

Aktualizacja wartości parametrycznych jakości wody

Zgodnie z punktem 5 preambuły dyrektywy 2020/2184, w 2017 roku Europejskie Biuro Regionalne Światowej Organizacji Zdrowia przeprowadziło szczegółowy przegląd wykazu parametrów i wartości parametrycznych określonych w dyrektywie 98/83/WE. Wyniki tego przeglądu wskazały, że należy objąć kontrolą patogeny jelitowe oraz bakterię Legionella. Ponadto wskazano sześć parametrów chemicznych lub grup parametrów, które zgodnie z dokonanym przeglądem zostały włączone do dyrektywy, załącznik I część B, wraz z ich wartościami metrycznymi: bisfenol-A (2,5 mg/L), chlorany (0,25 mg/L), chloryny (0,25 mg/L), kwas halogenooctowy (60 mg/L), mikrocystyna-LR (1,0 mg/L), PFAS ogółem (0,50 mg/L), suma PFAS (0,10 mg/L) i uranu (30 mg/L). Dla tych parametrów, zgodnie z art. 25 wprowadzono 5-letni okres przejściowy. Zatem dostawcy wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi będą zobowiązani do monitoringu tych nowych parametrów od 13 stycznia 2026 roku. Do tego dnia państwa członkowskie mają stosować środki niezbędne do tego, by woda spełniała określone w załączniku I część B wartości parametryczne.

 

Lista obserwacyjna

Na podstawie zapisów DWDn art. 13. Pkt 8., Komisja Europejska 19 stycznia 2022 roku ustanowiła tzw. listę obserwacyjną, na której uwzględniono nanylofenol (300 ng/L) oraz 17 - beta-estradziol (1 ng/L) [9]. Lista ta, zgodnie z art. 13, pkt 8, ma być sukcesywnie uzupełniana przez Komisję Europejską o substancje m.in. z grupy substancji zaburzających gospodarkę hormonalną: nanylofenol oraz beta-estradziol, ponadto mikroplastik czy inne substancje lub związki wzbudzające zainteresowanie opinii publicznej, naukowców z powodów zdrowotnych, w stosunku do których istnieje prawdopodobieństwo, że ich obecność wodzie do spożycia mogłaby stwarzać potencjalne ryzyko dla zdrowia ludzkiego. Dla pełnej realizacji monitoringu jakości wody, Komisja Europejska do dnia 12 stycznia 2024 roku ma przyjąć akt delegowany, zatwierdzający metodykę pomiaru mikroplastiku oraz metody analizy substancji per- i polifluoroalkilowych przy zastosowaniu parametrów PFAS ogółem i sumy PFAS. Dodatkowo nowa dyrektywa zaostrza wartość parametryczną dla ołowiu do poziomu 5 mg/L, która to wartość ma być bezwzględnie osiągnięta w okresie nie późniejszym niż 15 lat od dnia wejścia dyrektywy w życie, tj. do 12 stycznia 2036 roku.

 

Zarządzanie ryzykiem i jego ocena

Nowa dyrektywa wprowadza obowiązek oceny i zarządzania ryzykiem w zaopatrzeniu w wodę pitną, zgodnie z zaleceniami WHO i w oparciu o normę EN-15975 Security of drinking water supply – Guidelines for risk and crisis management, Part 2 Risk management. Należy podkreślić, że będą obejmowały nie tylko przedsiębiorstwa wodociągowe, ale cały łańcuch dostaw wody. Zgodnie z artykułem 7 dostawa wody do konsumenta ma bazować na ocenie ryzyka kluczowego aspektu jak zapewnienie bezpieczeństwa wody. Stosownie do zapisów tego artykułu ocena ryzyka obejmuje: obszar zasilania punktów poboru wody przeznaczonej na cele zaopatrzenia ludności, uzdatnianie, magazynowanie i dystrybucję wody oraz wewnętrzne systemy wodociągowe do punktu zgodności, tj. kranu u konsumenta. Dyrektywa 2020/2184 dokonuje podziału obowiązków i odpowiedzialności w trzech podstawowych obszarach, w których należy bezwzględnie stosować podejście oparte na ryzyku, a więc:

1. Ocena ryzyka i zarządzanie ryzykiem w obszarze zasilania dla punktów poboru wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, zgodnie z artykułem 8 – obowiązki państw członkowskich.
2. Ocena ryzyka i zarządzanie ryzykiem w systemie zaopatrzenia w wodę do punktu dostawy, zgodnie z artykułem 9 – obowiązki dostawców wody.
3. Ocena ryzyka w wewnętrznych systemach wodociągowych, zgodnie z artykułem 10 – obowiązki właścicieli wewnętrznych systemów wodociągowych, dostawców wody w odniesieniu do elementów leżących w zakresie ich prawnej odpowiedzialności (np. niektóre przyłącza i instalacje) państw członkowskich.

DYREKTYWA 2020/2184 – KALENDARIUM Dyrektywa precyzyjne określa okresy wdrożenia w życie podejścia opartego na ryzyku, jako: do dnia 12 lipca 2027 r. – ocena ryzyka i zarządzanie ryzykiem w obszarze zasilania dla punktów poboru wody, do dnia 12 stycznia 2027 r. – ocena ryzyka i zarządzanie ryzykiem w systemach zaopatrzenia w wodę, do dnia 12 stycznia 2029 r. – ocena ryzyka w wewnętrznych systemach wodociągowych. Oceny ryzyka zgodnie z artykułem 7 należy poddawać przeglądom w regularnych odstępach czasu nie dłuższych niż 6 lat, i w razie konieczności należy je aktualizować.

 

Redukcja wycieków

Przeprowadzona ocena REFIT wykazała także brak w państwach członkowskich Unii Europejskiej wiedzy na temat poziomu wycieków wody w systemach zaopatrzenia. W związku z tym został nałożony na podmioty dostarczające co najmniej 10 000 m3 wody dziennie, lub obsługujące co najmniej 50 000 osób, obowiązek monitorowania i redukcji strat wody – artykuł 4. nowej dyrektywy. Redukcja nadmiernych strat wody ma poprawić wydajność infrastruktury wodociągowej, a także zmniejszyć nadmierną eksploatację ograniczonych zasobów wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Rekomendowana w dyrektywie metoda oceny strat wody w systemach zaopatrzenia bazuje na infrastrukturalnym indeksie wycieków (ILI). Państwa członkowskie zostały zobligowane do dnia 12 stycznia 2026 r. przekazać do Komisji Europejskiej wyniki przeprowadzonych ocen.

Dyrektywa 2020/2184 – unijny próg wycieków

Na podstawie wyników przeprowadzonych ocen, Komisja w okresie dwóch lat, tj. do 12 stycznia 2028 r. przyjmie akt delegowany, zgodnie z artykułem 21, w którym zostanie określony akceptowalny próg wycieków jako średnia unijna wartość wycieków. Niespełnienie przyjętego unijnego progu wycieków w ciągu dwóch lat od przyjęcia aktu delegowanego przez dane państwo UE wiązać się będzie z koniecznością przedstawienia Komisji planów działań naprawczych, określających pakiet środków w celu redukcji poziomu wycieków. Ponadto podmioty dostarczające wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi, które są zobligowane do monitorowania wycieków, zostały zobowiązane, na podstawie zapisów artykułu 17, do regularnego (co najmniej raz w roku) informowania konsumentów o poziomie wycieków z dniem obowiązywania przedmiotowych zapisów dyrektywy 2020/2184.

 

Poprawa dostępu do wody oraz informacji o funkcjonowaniu systemów zaopatrzenia

Nowa dyrektywa, na mocy artkułu 16, nakłada również obowiązki w zakresie poprawy dostępu do wody, zwłaszcza dla grup wrażliwych i zmarginalizowanych oraz w miejscach publicznych. Ponadto artykuł 17 obliguje podmioty dostarczające wodę do spożycia do lepszego informowania konsumentów zarówno o jej jakości, zagrożeniach zdrowotnych, jak i kosztach z nią związanych. Te uregulowania są odpowiedzią na zalecenia Rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 8 września 2015 r. w sprawie dalszych działań w następstwie europejskiej inicjatywy obywatelskiej „Right2Water” [8]. Zwiększenie dostępu do wody, jak i dostępu do pełnej informacji nie tylko o jej jakości, ale także o potencjalnych skutkach zdrowotnych czy wynikach oceny ryzyk, ma na celu zwiększenie zaufania konsumentów do wody z kranu, która jest znacznie tańsza i czystsza dla środowiska niż woda butelkowana. Według Komisji Europejskiej wzrost zaufania konsumentów do wody z kranu pomoże zmniejszyć zużycie wody butelkowanej o 17%, a tym samym pozwoli zaoszczędzić ponad 600 mln euro rocznie. Dodatkowo ma to pozytywny wpływ na środowisko, dzięki zmniejszeniu ilości emisji CO2 i odpadów z tworzyw sztucznych [7, 8]. 

 

Wdrożenie dyrektywy 2020/2184 do prawa krajowego

Zgonie z prawodawstwem unijnym, państwa członkowskie mają dwa lata na implementowanie dyrektywy 2020/2184 do prawa krajowego oraz 5-6 lat na wdrożenie poszczególnych artykułów.

Transpozycja dyrektywy 2020/2184 do prawodawstwa polskiego bezwzględnie wiąże się z koniecznością aktualizacji wielu aktów prawnych, jak: Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, ustawa Prawo wodne, ustawa Prawo budowlane oraz rozporządzenia ministra zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Zatem przygotowanie przepisów transponujących nową dyrektywę do polskiego systemu legislacyjnego stanowi okazję do uporządkowania wszelkich zagadnień budzących wątpliwości i brakujących dla zapewnienia w Polsce bezpieczeństwa wody do picia, w całym łańcuchu dostaw od ujęcia do kranu u konsumenta. Należą do nich między innymi:

1. Precyzyjne sformułowanie definicji odnoszących się do zaopatrzenia w wodę do picia.
2. Określenie wymagań dla podmiotów uczestniczących w procesie zaopatrzenia w wodę.
3. Jednoznaczne określenie odpowiedzialności i obowiązków poszczególnych organów i podmiotów.