Niestabilne i osiągające niebotyczne wysokości ceny surowców czy zaostrzona polityka monetarna państwa to tylko dwa z wielu czynników, jakie negatywnie odcisnęły swoje piętno praktycznie na każdej branży, również wodociągowo-kanalizacyjnej. Należy ona grona tzw. branż regulowanych pod względem ustalania cen za towary i usługi. Tak się złożyło, że największy wzrost notowanej od miesięcy rekordowej inflacji przypadł w tym przypadku na sam środek trzyletniego okresu obowiązywania taryf za wodę i ścieki. Zmusiło to w wielu przypadkach przedsiębiorstwa do składania wniosków o skrócenie okresu obowiązywania dotychczasowych taryf. Nie są one bowiem w stanie zapewnić ciągłości i należytej jakości świadczonych przez siebie usług dostaw wody i odbioru ścieków (do czego zobowiązują je przepisy rangi ustawowej) bez odpowiedniego zabezpieczenia źródeł finansowania bieżącej działalności. Zgodnie z odpowiednimi przepisami wykonawczymi (w tym przypadku tzw. rozporządzenie taryfowe), muszą określić wartość niezbędnych przychodów dla trzech lat obowiązywania nowej taryfy na podstawie odpowiedniej bazy kosztów.

Obowiązujące przepisy

W tym miejscu pojawiają się jedne z istotniejszych problemów – podczas trwania procedury weryfikacji złożonych wniosków taryfowych pwiki otrzymują od organów regulacyjnych wezwania, aby określić prawidłową bazę kosztów przyjętych do ich zaplanowania na kolejne okresy obowiązywania nowej taryfy. Wnioski weryfikowane są przez dyrektorów regionalnych zarządów gospodarki wodnej Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie. Jak wynika z tych pism, zgodnie z § 7 ust. 2 rozporządzenia taryfowego podstawą do wyliczenia kosztów powinna być średnia z 36 miesięcy okresu obrachunkowego poprzedzającego wprowadzenie nowej taryfy, a nie ostatnie 12 miesięcy tego okresu. Tymczasem żadne przepisy tego rozporządzenia nie określają bazy kosztów potrzebnych do oszacowania wartości niezbędnych przychodów w okresie obowiązywania nowej opłaty. W obliczu coraz szybciej rosnących nakładów pieniężnych, związanych z funkcjonowaniem przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych, najrozsądniej jest oprzeć taką kalkulację na ostatnich 12 miesiącach okresu obrachunkowego. Skoro rozporządzenie taryfowe nie narzuca tutaj żadnego sztywnego rozwiązania to można zastosować takie podejście, które jest przede wszystkim racjonalne, a jednocześnie – co ogromnie ważne – daje gwarancję zachowania pełnej zgodności z obowiązującymi przepisami prawa.

Oczywiście oczekiwania organów regulacyjnych są dokładne przeciwstawne. Szkopuł w tym, że nie mają one oparcia w obowiązujących przepisach. Z całą pewnością oparcia takiego nie ma przytaczany przez organy regulacyjne w takim przypadku §7 ust. 2 Rozporządzenia taryfowego, którego treść jest następująca: „Koszty, o których mowa w ust. 1, planuje się w przeliczeniu na okres 12 miesięcy”.

Powyższy przepis w żaden sposób nie nakazuje użycia średniej z 36 miesięcy okresu obrachunkowego, a stanowi jedynie o planowaniu kosztów w przeliczeniu na okres 12 miesięcy, co bezpośrednio związane jest z konstrukcją tabel kalkulacyjnych, których wzór stanowi załącznik do rozporządzenia taryfowego. Jak wynika z budowy tabel, niezbędne przychody przedstawia się w podziale na trzy 12-miesięczne okresy, a nie – przykładowo – na dwa 18-miesięczne. Co jednak najbardziej istotne: w treści omawianego przepisu nie pada słowo „średnia”, więc trudno jest zgodzić się z prezentowanym przez organy regulacyjne sposobem interpretacji obowiązujących przepisów.

Subiektywizm oceny

Organem wyższego stopnia w sprawach związanych z zatwierdzaniem taryf dla zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków jest Prezes Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie. Istnieją decyzje Prezesa PGW WP, w których jako organ odwoławczy zauważa, że: „ani § 7 ust. 2 rozporządzenia taryfowego, ani też żaden inny przepis tego rozporządzenia w żaden sposób nie nakazuje użycia średniej z 36 miesięcy okresu obrachunkowego poprzedzającego wprowadzenie nowej taryfy dla skalkulowania wartości niezbędnych przychodów dla okresu obowiązywania nowej taryfy. Zdaniem Prezesa, mając na względzie założenie racjonalnego prawodawcy, koszty działalności przedsiębiorstwa należy ustalić w oparciu o koszty poniesione w całym 36-miesięcznym okresie obrachunkowym, gdyż odniesienie kosztów poniesionych w ostatnich 12 miesiącach do całego 36-miesięcznego okresu obrachunkowego nie pozwala na reprezentatywne ustalenie prawidłowej ich wysokości. Ustalenie kosztów w oparciu wyłącznie o ostatni 12-miesięczny okres obrachunkowy mogłoby prowadzić do sytuacji, w której tak ustalone koszty byłyby zbytnio zawyżone lub zaniżone w stosunku do kosztów z trzyletniego okresu obrachunkowego, który jest z całą pewnością okresem o wiele bardziej reprezentatywnym”.

Koszty bardziej reprezentatywne

Tak więc według organu wyższego stopnia konieczność stosowania kosztów z całego 36-miesięcznego okresu obrachunkowego bazuje nie na obowiązujących przepisach prawa, ale na uznaniu, że tak ustalone koszty są o wiele bardziej reprezentatywne. Trudno odmówić takiemu podejściu logiki, jednakże taka zasada nie może być traktowana jako pewnik, funkcjonujący w oderwaniu od indywidualnej i specyficznej sytuacji przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego, które złożyło wniosek o skrócenie okresu obowiązywania dotychczasowej taryfy nie bez powodu. Każde takie postępowanie stanowi odrębne postępowanie administracyjne i jako takie powinno zostać rozpatrzone przez organ regulacyjny na podstawie wielu indywidualnych kryteriów. W wielu przypadkach powodem złożenia wniosku o skrócenie taryf za wodę i ścieki jest zmiana warunków ekonomicznych, związana ze znacznym wzrostem kosztów na skutek ogólnej presji inflacyjnej. Zatem kalkulowanie wartości niezbędnych przychodów na kolejne 3 lata na podstawie średniej z trzech lat nie ma racjonalnego uzasadnienia w sytuacji, kiedy na skutek inflacji koszty funkcjonowania w sposób gwałtowny wzrastają z roku na rok. Wszystko to ma służyć zachowaniu reprezentatywności, czyli ma chronić zarówno przed zaniżeniem, jak i zawyżeniem kosztów.