Spośród obiektów podziemnych do dziś zachowały się: żelbetowa komora piaskownika oraz fragment kanału przelewu burzowego. W dobrym stanie utrzymane zostały również budowle nadziemne, przedstawiające bardzo wczesny i interesujący przykład zespołu o architekturze nawiązującej już do modernizmu na terenie Leszna. W budynku centralnym zachowało się częściowo wyposażenie mechaniczne oraz oryginalny wystrój hali stacji pomp i hali oczyszczalni ścieków. To co najcenniejsze w leszczyńskiej oczyszczalni ścieków, to nie architektura, ale przede wszystkim sprawna technicznie jeszcze dziś tarcza separacyjna berlińskiej firmy Riensch-Wurl, będąca opatentowanym rozwiązaniem technicznym. Jest to całkowity rarytas i ewenement w oczyszczalniach ściekowych Polski, a relikty nieco starszej tarczy separacyjnej, pochodzącej bowiem z 1909 r., oglądać można jedynie w oczyszczalni ścieków w Ostrowie Wielkopolskim. Zainstalowana tarcza miała średnicę 4,5 m, a w okładzinie z blach mosiężnych wybito otwory o wymiarach 1,5 x 30 mm, tworzące sito. Umieszczono ją w podziemnym murowanym basenie na wale nachylonym pod kątem 22,50, dzięki czemu spora część powierzchni separatora znajdowała się ciągle w ściekach napływających do komory. Tarcza obracała się na wale wokół własnej osi, a osiadające na sicie nieczystości były wraz z obrotem wynoszone ponad powierzchnię ścieków, gdzie z kolei za pomocą mechanicznie poruszanych szczotek były zrzucane do kubłów na skratki.

Szczęśliwym zbiegiem okoliczności, co przypisać należy wysokiej świadomości ówczesnej dyrekcji leszczyńskiego MPWiK, wyłączoną obecnie z ruchu oczyszczalnię ścieków i stację pomp zamieniono w zakładowe muzeum. Dzięki temu udało się zachować kompletne wyposażenie technologiczne z czasów eksploatacji zakładu, w tym i unikatową tarczę separacyjną, stanowiącą bezcenny zabytek techniki w skali Polski. Muzeum można zwiedzać po uprzednim uzgodnieniu terminu w sekretariacie MPWiK Leszno.

Dziedzictwo techniczne leszczyńskich wodociągów nie jest imponujące w sensie ilościowym, ale niewątpliwie przykuwa uwagę pod względem jakościowym. Przesądza o tym przede wszystkim stacja pomp wraz z mechaniczną oczyszczalnią ścieków, prezentujące najwyższy poziom inżynierii sanitarnej dostępny w Europie w przededniu I wojny światowej. Wszak dwie tarcze separacyjne, identyczne jak w Lesznie, zainstalowano w 1912 r. także w oczyszczalni ścieków w Sankt Petersburgu. Wieża wodociągowa stanowi natomiast indywidualny w Wielkopolsce przykład kreacji architektonicznej z pogranicza historyzmu i architectura industrialis, znajdujący analogie dopiero w dalekim Dzierżoniowie, Żaganiu czy Jaworze.

Ocalone od zapomnienia zabytki techniki można dziś obejrzeć w ramach organizowanych przez MPWiK Leszno corocznych Dni Otwartych czy też podczas specjalnych zajęć edukacyjnych.

Fot.: archiwum MPWiK Leszno

Artykuł przygotowano na podstawie opracowanej dla MPWiK Sp. z o.o. w Lesznie publikacji informacyjnej: „Zabytki techniki leszczyńskich wodociągów i kanalizacji” Miron Urbaniak 2013 r.